Аз замонҳои қадим ҳадафи донишмандон ин пайванд намудани илм бо истеҳсолот аст. Инчунин, ҳадафи дигари илм ин тавсиф, ташреҳ ва муайян намудани равандҳо ва падидаҳои таҳқиқшаванда мебошад. Мубрамияти дониши илмӣ дар он зоҳир мешавад, ки воқеиятҳоеро, ки одамон дар соҳаҳои гуногуни фаъолияти хеш бархӯрд мекунанд, тавсиф ва шарҳ диҳад. Мулоқоти навбатии Пешвои миллат бо аҳли илму маориф, ки ҳадафи ниҳоии он баррасии ҳолати имрӯза ва дурнамои рушди илм, такмили сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ-риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, тарбияи кадрҳои илмӣ, густариши мактабҳои илмӣ мебошад. Аз замони атиқа то ҳол олимон сармояи зеҳнии ҷомеа буда, дар рушди зеҳнӣ ҷомеа нақши бориз доранд.Зеҳни сунъӣ як технология, дурусттараш як самти илми муосир аст, ки роҳҳои омӯзиши компютер, технологияи роботӣ ё системаи таҳлилиро барои тафаккури оқилона мисли инсон меомӯзад. Дар воқеъ, орзуи ёрдамчиёни роботҳои соҳибақл хеле пеш аз ихтирои аввалин компютерҳо пайдо шуда буд.Яке аз дастовардҳои илми муосир ин зеҳни сунъӣ мебошад. Ҳарчанд худи он маҳсули зеҳни инсон буда, ба фарқ аз инсон қобилиятҳои беназирро доро мебошад, ки инсон тавони анҷом додани онҳоро надорад. Пешвои миллат зеҳни сунъиро яке падидаи нав дар илми муосир дониста, қайд намуданд, ки «Истифодаи «зеҳни сунъӣ» дар ҷабҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеаи ҷаҳонӣ торафт густариш пайдо карда истодааст. Ба ин маънӣ, дастоварди олимон на танҳо пешрафти як давлату миллатро такон мебахшад, балки метавонад мавриди истифодаи башарият қарор гирад». Зеҳни сунъӣ як барномаи компютерист, ки маълумотро қабул ва таҳлил мекунад ва сипас дар асоси он хулоса мебарорад. Ин метавонад ба як синфи муайян додани акс, гурӯҳбандии матнҳо дар мавзӯъҳои шабеҳ, пешгӯии қурби асъор ва инчунин вазифаҳои мураккабтар бошад. Масалан, навиштани дигар барномаҳои компютерӣ, тарҳрезии биноҳо, таҳлили хок ва ғайра.Таърихи инкишофи зеҳни сунъӣМуаллифи истилоҳи “зеҳни сунъӣ” ба Ҷон МакКарти, асосгузори барномасозӣ ва ихтироъкори забони Лисп нисбат дода мешавад. Дар соли 1956, барандаи ояндаи Ҷоизаи бонуфузи Тюринг дар Донишгоҳи Карнеги Меллон барномаи прототипи AI-ро намоиш дод.Инсоният дар чоряки аввали асри 20 дар бораи роботҳои интеллектуалӣ орзу мекард. Нависандаи маъруф Карел Капек соли 1924 дар театри Лондон пьесаи «Роботҳои универсалӣ»-ро ба саҳна гузошта буд. Намоиш тамошобинонро ба ҳайрат овард ва калимаи «робот» ба ҳаёти ҳаррӯза сахт ворид шуд.Дар байни солҳои 1960 ва 1970 як қатор олимон исбот карданд, ки компютерҳо қобилияти фаҳмидани забони табииро дар сатҳи хеле хуб доранд. Дар соли 1965 онҳо аввалин ёрдамчии роботиро, ки бо забони англисӣ ҳарф мезанад, таҳия карданд. Дар ҳамин солҳо соҳаи зеҳни сунъӣ ба ҷалби ташкилотҳои ҳукуматӣ ва низомии ИМА, СССР ва дигар кишварҳо шурӯъ кард. Ҳамин тавр, дар солҳои 70-ум, Вазорати мудофиаи ИМА лоиҳаи харитаҳои виртуалии кӯча – прототипи GPS-ро оғоз кард.Дар соли 1969 олимони Донишгоҳи Стэнфорд Шеки роботи сунъиро сохтанд, ки қодир аст мустақилона ҳаракат кунад, баъзе маълумотҳоро қабул кунад ва мушкилоти оддиро ҳал кунад.Дар Донишгоҳи Эдинбург, пас аз чор сол (1973) роботи Фредди сохта шуд – ин намояндаи шотландии оилаи зеҳни сунъӣ метавонад аз биниши компютер барои дарёфт ва ҷамъ кардани моделҳои гуногун истифода барад.Дар СССР интеллекти сунъй хам бо суръати тез тараккй кард. Академикхо А. Берг ва Г.С.Поспелов дар солњои 1954-64 программаи «ALPEV LOMI»-ро месозанд, ки теоремаро ба таври автоматї исбот мекунад. Дар худи хамин солхо олимони советй алгоритми «Кора»-ро кор карда баромаданд, ки вай фаъолияти майнаи одамро дар шинохти намуна модел мекунад. Соли 1968 В.Ф.Турчин забони коркарди маълумотҳои рамзии REFAL-ро таъсис дод.Солҳои 1980 барои зеҳни сунъӣ солҳои пешрафт буданд. Олимон мошинҳои таълимӣ – мушовирони соҳибақлро таҳия карданд, ки ҳалли худро пешниҳод мекарданд, дар сатҳи ибтидоӣ тавонистанд мустақилона омӯзанд ва бо одам бо забони маҳдуд, вале табиӣ муошират кунанд.Соли 1997 онҳо барномаи машҳури шоҳмот – компютери Deep Blue-ро эҷод карданд, ки қаҳрамони ҷаҳон оид ба шоҳмот Гарри Каспаровро шикаст дод. Дар ҳамин солҳо Ҷопон ба таҳияи лоиҳаи компютерии насли 6 дар асоси шабакаҳои нейронӣ шурӯъ кард.Як далели ҷолиб он аст, ки соли 1989 барномаи дигари шоҳмот бо номи Deep Thought гроссмейстери байналмилалӣ Бент Ларсенро мағлуб кард. Чӣ тавр зеҳни сунъӣ кор мекунадЗеҳни сунъиро метавон ҳамчун як системаи хеле мураккаб ва пешрафтаи омӯзиш ва қабули қарор баррасӣ кард. Тасаввур кунед, ки шумо кӯдаке доред, ки ҳоло шинохтани ҳайвонотро меомӯзад. Шумо ба ӯ расмҳои гурбаҳоро нишон медиҳед ва мегӯед: “Ин гурба аст”. Онро чандин маротиба такрор карда, кӯдак ҳатто бе кӯмаки шумо гурбаҳоро дар расмҳо шинохт. Зеҳни сунъӣ тақрибан ба ҳамон раванд асос ёфтааст. Аммо ба ҷои кӯдак, мо компютер дорем ва ба ҷои тасвирҳо бо гурбаҳо, мо миқдори зиёди маълумот дорем.Мо маълумоти зеҳни сунъиро “нишон медиҳем” ва ба он “мегӯем”, ки ин чӣ маъно дорад. Ин раванд “омӯзиш аз рӯи намуна” ё “омӯзиши таҳти назорат” номида мешавад. Масалан, мо метавонем ба воситаи зеҳни сунъӣ миллионҳо аксҳои гурбаҳоро нишон дода, бигӯем, ки онҳо гурбаанд. Ва вақте ки мо ба зеҳни сунъӣ акси навро бо гурба нишон медиҳем, он метавонад муайян кунад, ки дар расм гурба ҳаст.Бо вуҷуди ин, зеҳни сунъӣ метавонад на танҳо шинохтани расмҳоро иҷро кунад: матнҳоро таҳлил кунад, роботҳоро идора кунад, обу ҳаворо пешгӯӣ кунад ва бисёр вазифаҳои дигарро иҷро кунад. Барои ҳар як вазифа, зеҳни сунъӣ бояд дар бораи маълумоти дахлдор омӯзонида шавад. Аммо вазифахои мураккабтаре низ хастанд. Масалан, зеҳни сунъӣ метавонад мустақилона омӯхта, танҳо ба таҷрибаҳо ва қарорҳои қаблии худ такя кунад. Ин омӯзиши тақвият номида мешавад ва барои мисол, барои таълим додани зеҳни сунъӣ барои шоҳмот бозӣ истифода мешавад.Технологияҳои зеҳни сунъӣ дар куҷо истифода мешаванд?Дар бонкҳо. Технологияҳо имкон медиҳанд, ки суратҳисобҳо барои одамон ва ширкатҳо амалан бидуни иштироки кормандон, аз ҷумла фосилавӣ кушода шаванд. Дар асоси маълумот дар бораи қарзгир, андоза ва шартҳои мувофиқи қарзро муайян кунед, ахбор дар бораи шарикони бонкро таҳлил кунед ва хавфҳоро муайян кунед, инчунин дар биржаи фондӣ савдои муассир анҷом диҳед.Тибб ва нигахдории тандурустй. Системаҳои компютерӣ сабти беморонро нигоҳ медоранд ва дар шарҳи натиҷаҳои ташхис кӯмак мекунанд. Масалан, тасвири УЗИ, рентген, томограф ва дигар таҷҳизоти тиббӣ. Системаҳои интеллектуалӣ ҳатто метавонанд бемориро дар асоси мавҷудияти нишонаҳо дар бемор муайян кунанд ва имконоти беҳтарини табобатро пешниҳод кунанд. Дар мағозаи барномаҳои Google шумо метавонед барномаҳоеро пайдо кунед, ки ба шумо тарзи ҳаёти солим кӯмак мерасонанд. Ин барномаҳо вақте ки шумо бо ангуштони худ ба дисплейи телефонатон ламс мекунед, суръати дил ва ҳарорати бадани шуморо мехонанд, то сатҳи фишори одамро муайян кунанд ва роҳҳои коҳиш додани онро пешниҳод кунанд. Ширкати Канада BlueDot зеҳни сунъиро барои пайгирии паҳншавии бемориҳои сироятӣ истифода мебарад. Онҳо дар бораи бемории пневмония дар музофоти Вуҳан (Чин) як ҳафта пеш аз эълони эпидемияи коронавирус ҳушдор додаанд. Зеҳни сунъӣ муайян кардани тирашавии хоси шушро, ки дар натиҷаи сирояти коронавирус ба вуҷуд омадааст, омӯхтааст. Олимони донишгоҳи пешбари Амрико MIT барои эҷоди антибиотикҳои нав аз зеҳни сунъӣ истифода карданд.Пас, Сарвари давлат қайд намуданд, ки аҳли илми кишварро лозим аст, ки барои расидан ба ҳадафҳои стратегии давлат, таъмини рушди босуботи мамлакат, пешрафти соҳаҳои мухталифи он, хусусан, ташкили корхонаҳои истеҳсолӣ, таъсиси ҷойҳои корӣ, баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ва паст кардани шиддати муҳоҷирати меҳнатӣ саҳмгузор бошанд. Пешвои миллат имрӯз самараи соҳаи илм, ки дар замони истиқлол ба даст омадааст, аз аҳли он талаб доранд: «Аз ин рӯ, Ҳукумати мамлакат вазифадор аст фаъолияти самарабахши соҳаи илмро талаб намояд ва иҷрои чорабиниҳои ба ин мақсад равонашударо таҳти назорати қатъӣ қарор диҳад».Зеро чанд даҳсолаи ахир аст, ки дар бозори меҳнат, инсон ва технология дар рақобат бо ҳам қарор доранд. Технологияҳои муосир метавонанд бо истифода аз зеҳни сунъӣ дар соҳаҳои гуногун инсонро иваз намоянд. Раванди худкоргардонии технология, мавқеъӣ инсонро дар бозори меҳнат танг менамояд, вале дар баробари ин боиси пайдоиши касбҳои нав мегардад. Аммо дар ин ҷараён зеҳни сунъӣ метавонад дар ҳаёти инсонӣ тағйироти амиқеро ба вуҷуд биоварад. Ин ки дар оянда инсон тобеи технология мегардад ва ё на, инро раванди ташаккули технология ба мо нишон медиҳад. Имрӯз инсон метавонад таввасути барномаҳои махсус бо зеҳни сунъӣ дар рақобат қарор бигирад. Он бозии шоҳмот, ки дар телефон ва компютерҳо истифода мешаванд, шумо метавонед, бидуни ҳузур доштани рақиби инсонӣ шоҳмот бибозед. Яъне дар ин бози рақиби шумо зеҳни сунъӣ хоҳад буд. Бозии шоҳмот, ки дар ин авохир таввасути зеҳни сунъӣ барномарези шудааст, имкони таҳлили 70 милион иттилоотӣ вобаста ба бозии шоҳмотро доро мебошад. Инчунин метавонад дар як соня 70 ҳазор амалиёти вобаста ба бозии шоҳмотро таҳлил намуда, амал намояд. Барои як инсон таҳлил чунин миқдор иттилоот номумкин аст ва аз ин ҷо бармеояд, ки дар муқобили инсон рақиби шикастнопазир қарор дорад.Имрӯзҳо зеҳни сунъӣ ба ҷузъи ҷудонашавандаи якчанд соҳаҳои ҳаёти инсонӣ табдил ёфтааст ва яке аз соҳаҳое, ки ин технологияи пешрафта ба таври фаъол таъсир мерасонад, ин соҳаи маориф мебошад. Бо пешравии зеҳни сунъӣ, омӯзиш ва таълим шакли дигар мегирад ва донишҷӯён метавонанд дар раванди таълим аз таҷрибаҳои бештар инноватсионӣ ва дастрас истифода баранд. Дар ҷаҳони муосир кишварҳои пешрафта ба таври фаъол дар ҷараёни таълим аз зеҳни сунъӣ истифода мебаранд, то ин ки таълимро инноватсионӣ, фарогир ва самарабахш гардонанд. ИМА, Ҷопон, Сингапур ва Чин дар ин маврид намунаи барҷаста мебошанд.Дар ИМА, зеҳни сунъӣ дар платформаҳои таълимӣ барои ташкили барномаҳои мутобиқшавӣ истифода бурда мешавад, ки ин ба ҳар як донишҷӯ вобаста ба сатҳи дониш ва камбудиҳои инфиродии ӯ машқҳо ва маводи таълимии махсусро пешниҳод мекунад. Ин технологияҳо имкон медиҳанд, ки омӯзгорон дақиқ дарк кунанд, ки дар кадом қисматҳо донишҷӯён мушкилот доранд ва ба таври самаранок ин камбудиҳоро бартараф кунанд.Ҷопон ва Сингапур дар таълими автоматикунонидашуда пешсаф ҳастанд. Онҳо системаҳои пурқудрати зеҳни сунъӣ эҷод кардаанд, ки ба таври автоматӣ донишро санҷида, ба донишҷӯён тавсияҳои инфиродӣ медиҳанд ва ҳамзамон донишҷӯёнро ба раванди таълим бештар ҷалб мекунанд. Дар Чин, системаи зеҳни сунъӣ дар мактабҳо барои пайгирии фаъолияти донишҷӯён, баррасиҳои дарс ва ислоҳи хатогиҳо васеъ истифода мешавад.Яке аз мавқеъҳои калидӣ дар ин кишварҳо – ташкили ёрдамчиҳои виртуалӣ мебошад. Масалан, дар Сингапур донишҷӯён метавонанд дар ҳама соати шабонарӯз ба ёрдамчиҳои виртуалӣ муроҷиат кунанд, ки бо истифодаи зеҳни сунъӣ метавонанд ба онҳо ҷавобҳои дақиқ ва муфассал диҳанд. Ин равиш ба донишҷӯён имкон медиҳад, ки раванди таълимро бидуни маҳдудиятҳои вақтӣ ва ҷуғрофӣ идома диҳанд.Аз ин рӯ дар раванди ташаккули технология ба инсонҳои донишманд бештар такя карда мешавад, аммо дар ҳама давлатҳо дар самти омода намудани мутахасисони сатҳи баланд мушкилоти ҷидди вуҷуд дорад. Ба ҳамин хотир мумкин аст дар чанд даҳсолаи оянда дар бисёр соҳаҳо, технология ҷойи инсонро иваз намояд. Зеро технологияи имрӯза бидуни масрафи қувваи инсонӣ метавонад он кореро, ки даҳҳо инсон анҷом бидиҳанд, дар як муддати кӯтоҳ иҷро намояд. Ва чунин ҳолатҳо на фақат дар соҳаи истеҳсолот, балки дар самти хизматрасони низ дида мешаванд. Имрӯз шумо ба лифт медароед ва зарурат нест, ки бо мудохилаи касе он ба ҳаракат дарояд ва ё таввасути қувваи ҷисмонии инсон он ҳаракат намояд. Ҳамчунин шуморо зарурат пеш намеояд, то тугмачаро пахш намоед то лифт шуморо ба ҷойи лозими барад, балки лифт бо истифода аз зеҳни сунъӣ қобилияти шинохт ва дар хотир нигоҳ доштани симои шуморо дорад ва беихтиёр шуморо ба ошёнаи зарури, ки он ҷо зиндагӣ мекунед бурда мерасонад. Ва ё аз шумо ба кадом ошёна ҳаракат карданро мепурсад, зеро зеҳни сунъӣ қобилияти шунидани овоз, дарки сӯханро доро буда дар заминаи таҳлил, қобилияти тасмим гирифтану мутобиқи амри шумо амал карданро доро мебошад. Яъне зеҳни сунъӣ тибқи дастуре, ки шумо ба ӯ медиҳед, амал хоҳад кард. Ҳамин тариқ технология марҳила ба марҳила қоидаҳои зисту зиндагӣ ва кору фаъолияти инсонҳоро иваз менамояд. Бо рақамикунонӣ, инсонҳо дар аксари соҳаҳо кори худро аз даст медиҳанд, зеро имрӯз роботҳо ба фарқ аз инсон дар як муддати кӯтоҳ ва бо арзиши ниҳоят кам корҳои гуногунро анҷом медиҳанд.Сиёсати имрӯзаи пешгирифтаи Пешвои миллат ба он равона шудааст, ки илм яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимон захираи бузурги зеҳнии ҷомеа буда, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм баҳисоб меравад. Давраи истиқлоли давлатӣ шароити мусоидро фароҳам овард, ки таҳқиқи илмии дастовардҳои моддиву маънавӣ, мероси фарҳангӣ ва таърихи куҳанбунёди тоҷикон вусъати бесобиқа пайдо намоянд ва мо барои ҷаҳониён ҳамчун миллати тамаддунсозу фарҳангсолор, эҷодкору илмпарвар ва шаҳрсозу шаҳрнишин муаррифӣ гардидем.Истифодаи зеҳни сунъӣ дар раванди таълим кӯмак мекунад, ки таълим барои ҳар як донишҷӯ дастрас, муфассал ва самараноктар бошад. Бо ин технологияҳо, донишҷӯён метавонанд аз таҷрибаи таълимӣ, ки ба мӯҳтоҷиҳои инфиродии онҳо мутобиқ шудааст, баҳравар шаванд. Ояндаи маориф бидуни шубҳа бо истифодаи зеҳни сунъӣ алоқаманд аст. Бояд таъкид кард, ки аҳамияти ин технологияҳо дар оянда на танҳо самаранокии омӯзгоронро зиёд мекунанд, балки донишҷӯёнро низ ба раванди таълим бештар ҷалб менамоянд. Бо ёрии зеҳни сунъӣ, мо метавонем масъалаҳои мураккабро оддӣ ва дастрас намоем, раванди таълимро бештар инфиродӣ ва ҷолиб гардонем ва ба донишҷӯён кӯмак расонем, ки таҳсилро самараноктар кунанд.Дар ҷаҳони имрӯза, зеҳни сунъӣ нақши муҳим дар пешрафти таълим мебозад. Ин технология имконият медиҳад, ки таълим на танҳо бештар муассир, балки ҷолиб ва интерактивӣ шавад. Таҷрибаи кишварҳои пешрафта нишон медиҳад, ки ояндаи маориф бидуни зеҳни сунъӣ ғайриимкон аст.Мунаваров Беҳруз АбдулазизовичАссистенти кафедраи “Асабшиносӣ, ёрии паллиативӣ ва асосҳои равоншиносӣ”МДТ “Коллеҷи тиббии ҷумҳуриявӣ”