Созмонҳои ифротгаро ҳамчун як хатари бузурги минтақавӣ бо тафаккури ифротӣ ва зиддибашарии худ амният ва мавҷудияти кишварҳои ҷаҳон, бахусус кишварҳои мусулмоннишинро зери таҳдиди ҷиддӣ қарор додаанд. Таҳдиди ин зуҳуроти харобиовар аз сатҳи миллӣ ва минатқавӣ фаротар рафта, хусусияти глобалӣ ё умумиҷаҳонӣ гирифтааст. Аз ин гурӯҳҳо барои расидан ба мақсадҳои худ истифода намудани давлатҳои пуриқтидори минатқавӣ ва ҷаҳонӣ, қудрат, миқёс ва моҳияти хатари онҳоро хусусан, барои кишварҳои осебпазири мусулмоннишин даҳчанд менамояд. Бинобар ин, дар шароити пешомада танҳо сафарбарсозии тамоми имкониятҳои моддию маънавӣ ва ба роҳ гузоштани як набарди умумимиллӣ метавонад роҳи дурусти мубориза бо ин тафаккур ва ин қувва бошад.

Бояд тазаккур дод, ки чунин ҳизбу ҳаракатхои ифротгаро на танҳо дар байни мусулмонон, балки дар байни насрониҳо ва пайравони динҳои дигари ҷаҳонӣ низ вуҷуд доранд ва рафтори онҳо аслан бо усулу ақоид ва ҷавҳари таълимоти ҳеҷ як дин ё мазҳаби суннатӣ мувофиқ нестанд. Баръакс, ҳамаи онҳо бо таълимоти бунёдии худ ихтилофи ҷиддӣ доранд ва танҳо барои татбиқи манфиату ғаразҳои сиёсию моддии худ аз шиорҳои динӣ истифода мебаранд. Дар замони муосир зуҳуроти ифротгароии динӣ ҳамчун як падидаи хатарноки динию сиёсӣ хусусияти глобалӣ гирифта, ба амнияти миллии тамоми давлатҳои соҳибистиқлол таҳдид менамояд. Бинобар ҳамин, барои аз байн бурдани ин падидаи хатарнок бештар ҳамоҳангӣ ва ҳамкории фаъолонаи кишварҳо дар сатҳи минтакавӣ ва ҷаҳонӣ зарур шуморида мешавад.

Дар шароити имрӯза ифротгароии динӣ таваҷҷуҳи зиёдеро ба худ ҷалб кардааст ва аз як масъалаи динӣ ба масъалаи амнияти байналмилалӣ табдил ёфтааст. Аз ҷумла интишори андешаҳои ифротӣ дар фазои иттилоотии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва “дар паси он пиёда кардани манфиатҳои геоиқтисодӣ як падидаи хатарзо барои амнияти кишварҳои ин ҳавза гардидааст. Акcap бар он ақидаанд, ки ифротгароӣ дар заминаи мушкилоти иктисодӣ-иҷтимоии кишварҳои ақибмонда қувват мегирад. Аммо ҳамин нуктаро бояд зикр намуд, ки нодорию қашшоқӣ ва сатҳи пасти иҷтимоиётро омили мутлақи тавлиди ифротгароӣ дар ҷомеа номидан хатост. Мувофиқи маълумоти Созмони Милали Муттаҳид шумораи аҳолии камбизоати сайёра дар соли 2018 ба 1млрд.300 млн. нафар баробар мебошад.  Агар андешаи қашшоқӣ-асоси гаравиш ба ҳаракатҳои ифротӣ асос дошта бошад, пас бояд ҳамин миқдор аҳолии ҷаҳон ифротгаро мешуданд. Дар асл бошад, чунин ҳолат ҷой надорад.

Падидаи ифротгароӣ бештар ҷанбаи психологӣ дорад. Ҳар нафаре, ки аз ҷиҳати равонӣ ноустувор аст, новобаста аз ҳолати иҷтимоиаш: сарватманду камбағал, мансабдору бемансаб, зан ё мард, хурд ё калонсол, деҳоти ё шаҳрӣ метавонад зери таъсири андешаҳои ифротӣ қарор гирад ва ё даст ба амалҳои ифротӣ занад. Нафари нодору бенаво, вале дорои ҳолати хуби  равонӣ дар тангтарин ҳолат  даст ба муздурӣ (гадоӣ) мезанад на ба терроризму экстремизм.

Яке аз омилҳои дигари ба ифротгароӣ даст задании одамон кӯшиши интиқом гирифтан аст. Онҳо ё аз оила (наздикон), ҷамъият ва ё аз давлат ва ҳукумат дар масъалаҳои гуногун ҳамфикр нестанд. Барои ибрози андешаи худ ва ситонидани интиқом ба ҷойи минбарҳои осоишта, минбари созмонҳои  ифротиро ихтиёр мекунанд ва аз тариқи он андешаҳои худро баён карда мавқеи худро болои гурӯҳи муайян бор карданӣ мешаванд.

Аз ин ҷо, ба хулосае омадан мумкин аст, ки майл ба ифротгароиву терроризм вақте пайдо мешавад, ки дар ҳолати нобарории қувваҳо онҳое, ки наметавонанд ба қувваи афзалиятноки рақиб рӯёрӯ муқобилият нишон диҳанд, маҷбуранд ба дигар воситаҳо, ҳатто ба худтарконӣ руй оранд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тавре аз таҷрибаи бармеояд, қариб тамоми мавридҳои эҳтимолии шомилшавии шаҳрвандон ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротиро мушоҳида намудан мумкин аст. Омилҳои ҳам иқтисодию иҷтимоӣ, динию фарҳангӣ ва ҳам сиёсӣ дар шомилшавии онҳо ба ташкилоти  экстремистӣ ба мушоҳиад мерасанд. Бахусус омили фарҳангӣ дар фазои кишвар сабаб мешавад, ки ҷавонон ноогоҳона пайравӣ ба кадом як ҷараён ё ақида намоянд. Дар ин самт, истифодабарии ғайриоқилонаи интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ яке аз сабабҳои асосии ҷалб шудани ҷавонон ба ҳаркатҳои ифротӣ мешавад.

Дар фазои иттилоотии кишвар имрӯзҳо фаъолияти мубаллиғони ҳизбу ҳаракатҳои зер ба мисли Ҳизбу-т- таҳрир, Салафия, ДИИШ, Хилофати исломӣ, Ҷабҳату-н-нусра, Ҳаракати исломии Туркистон, Ваҳҳобия, Ҳизби наҳзати исломӣ, Ихвону-л-муслимин бисёртар ба назар мерасад. Фаъолияти ин гуна ҳизбу ҳаракатҳо ва фирқаҳои ифротгаро дар кишвар бо қарорҳои Суди Олии Тоҷикистон ғайриқонунӣ ва мамнуъ эълон карда шудааст. Сабаби манъ кардани фаъолияти ин гуна ҳизбу ҳаракатҳои ғайрисуннатии динӣ дар он аст, ки онҳо дар байни пайравони мазҳабҳои суннатии кишварамон ихтилофу зиддиятро ба вуҷуд оварда, ҷомеаро ба гирдоби бӯҳронҳои сиёсиву иҷтимоӣ кашиданӣ мешаванд, якпорчагӣ ва амнияту ваҳдати миллии Тоҷикистони соҳибистиклолро зери хатар мегузоранд.Бинобар ин, номгӯи сомоҳое, ки ба ташкилоти мазкур мансубанд, барои тарғиботи экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияташон мамнуъ эълон гардидааст. Ҳамзамон дар қаламрави кишвар фаъолияти зиёда аз 80 сомонаҳои интернетӣ барои тарғиботи андешаҳои экстре¬мистӣ ва террористӣ манъ карда шудааст.

Бояд зикр намуд, ки ташкилоти ифротгаро ҳадафҳои кӯчак ва кӯтоҳмуддат надоранд, балки баҳри расидан ба мақсадҳои миқёсан бузург кӯшиш мекунанд. Мувофиқи тафаккур ва таълимоти гурӯҳҳои ифротии динии имрӯза, ягон давлати мусулмоннишин бояд ҳамчун давлати мустақил вуҷуд надошта бошад. Тибқи назари онҳо, бояд ҳамаи ин давлатҳо маҷбуран ишғол шуда, ба таркиби «хилофати ягонаи исломӣ» дохил карда шуда, ҳамчун як ноҳияи «хилофат» бечунучаро ба халифаи ягонаи онҳо итоат кунанд. Ҳамин тавр, ифротгароён ҳеҷ гуна давлати мустақил ва истиқлолияти давлатҳои мусулмониро эътироф накарда, ҳамаи онҳоро дар таркиби «хилофат»-и худ маҳв менамоянд.

Чи тавре, ки қайд карда шуд, ҳаракатҳои ифротгарои динӣ истиқлолият ва мавҷудияти ягон давлати мустақилро эътироф намекунанд. Аз ин бармеояд, ки онҳо истиқлолият ва мавҷудияти Ҷумҳурии Тоҷикистонро низ ҳамчун давлати мустақил эътироф надоранд. Бинобар ин, ҳамчун давлати мустақил аз байн бурдани Тоҷикистон ва ба як ноҳияи хурди хилофати худашон табдил додани кишвари мо яке аз ҳадафҳои ифротгароён мебошад.

Аниқтараш хатари ҷиддии ифротгароён барои Тоҷикистон дар он зоҳир мегардад, ки онҳо мехоҳанд Тоҷикистонро аз байн баранд ва ҳамчун давлат нобуд созанд. Пас ифротгароии динӣ мавҷудияти Тоҷикистон ҳамчун як давлати мустақил хатари бевосита дорад. Он арзиши асосии мавҷудияти миллии мо, муқаддастарин сармояи таърихии мо, яъне давлату давлатдории миллии моро ҳадаф қарор додааст. Пас омадани гурӯҳҳои ифротгаро ва пирӯзии онҳо маънои аз харитаи олам, балки аз арсаи вуҷуд нобуд шудани Тоҷикистони моро хоҳад дошт.

Мутаассифона, мамлакатхои бузург, ҳангоми ҳалли масоили ифротгароӣ  ҳуқуқҳои шаҳрвандони мамлакатҳоро ба назар намегиранд ва давлатҳоеро, ки ғосибу истилогаранд, ба таври ниҳону ошкоро дастгирӣ менамоянд. Дар чунин шароити авҷ гирифтани муносибатҳои ноадолатонаи байналхалқӣ эхтимолияти сар задани мавҷи бузурги ифротгароӣ на аз ҳисоби ифротгароён, балки аз миёни шаҳрвандони ҳуқуқу озодиҳояшон поймолшуда дур нест.

Дар муборизаи зидди ифротгароӣ ва терроризм миёни мамлакатҳо ҳамоҳангӣ, фаҳмиши ягона ва иттиҳод вуҷуд надорад. Кам нестанд ҳодисоте, ки давлате як гурӯҳи ифротгароро маҳкум мекунад ва ба зидди онҳо мубориза мебарад, хамзамон дигар давлат мекушад онҳоро ба манфиати худ истифода бикунад.

Барои ба ҳадафҳои геополитикии худ ноил гаштан абарқудратҳо аксар вақт гурӯҳу ҳаракатҳоеро дастгирӣ мекунанд, ки низ ҳадафҳои худро доранд ва мекушанд тавассути расонидани ёрӣ ба онҳо муваффақ  шаванд.

Яке аз сабабҳои паҳн шудани ҳизбу ҳаркатҳои ифротӣ дар мамлакатҳои мусулмоннишин ба он вобаста мебошад, ки мусулмонон зудбовару эҳсосотианд, онҳоро ба ин ё он амалиёти хатарноки қурбониталаб ҷалб намудан душвор нест. Ба маънои дигар ба мусулмонон зиракии сиёсӣ хос нест, идроки сиёсӣ ва сатҳи тасаввуроти сиёсии онхо хеле поин аст, аз ин сабаб онҳоро дигарон ба манфиатҳои худ осон истифода бурда метавонанд.  Чун абарқудратҳо тавассути ин гурӯҳҳову ҳаракатҳо ба мақсадҳояшон ноил мешаванд, дар охир аъзои онҳоро террористу ифротӣ эълон мекунанд ва ҷомеиа ҷаҳонро барои мубориза бар зидди онҳо даъват месозанд.

Дар маҷмӯъ, пайдоиши ифротгароӣ сабабҳои муайяни  худро соҳиб аст.  Ин омилу сабабҳоро омӯхтан ва таҳлил кардан ҳатмист, чунки роҳи дигари халли масъала бесамар хоҳад буд. Ин омилҳо метавонанд ҳам хусусияти байналмилалӣ, ҳам хусусияти маҳаллӣ дошта бошанд. Муҳим он аст, ки имрӯз бояд на бо худи ифротгароӣ ва падидаҳои ба он ҳамшабеҳ, балки бо омилҳои онҳоро бавуҷудоранда бояд мубориза бурд. Дар пайравии ин андеша Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар суханрониашон қайд намуда буданд, ки  «Баъзеҳо бар он ақидаанд, ки бо терроризм ва ифротгароӣ танҳо бо усули низомӣ пирӯз шудан имкон дорад. Ба чунин ақида розӣ шудан мумкин нест, зеро ҳалли низомии ин масъала ҳанӯз хеле нокифоя мебошад. Он тамоми омилҳоеро, ки чун қоида, боиси пайдоиши терроризм ва ифротгароӣ мегарданд, пурра нест карда наметавонад».

Бо дарназардошти таҳдидиду хатарҳои рӯзафзуни ташкилотҳои ифротгаро бояд, ки тамоми нерую тавони аҳолии мамлакат баҳри пешгирии ин вабои аср равона карда шавад. Мо ҳифзи суботу амнияти давлатро набояд фақат ба дӯши мақомоти қудратию бехатарӣ ва воситаҳои ахбори омма вогузор намоем, балки ҳамчун ҷузъи ҷудонопазири давлати ягона, хурду бузург мувофиқи қудрату тавоноӣ бо забон, бо даст бо андеша, бо фарҳангу ҳунар бояд пеши роҳи ин вабои асрро гирем.

Мудири кафедраи “Технологияи дорусозӣ, ташкил ва иқтисоди фарматсия” – и МТД “Коллеҷи тиббии ҷумҳуриявӣ” Сангинов Ғ.