Дар ҷумҳурии Тоҷикистон 14 намуд растании марбут ба ҷинси шалфей вомехурад, ки дар байни онҳо тибқи маълумоти адбиётҳои илмӣ шалфеи мускатӣ бештар дурнамо дорад. Асосан растании шалфеи мускатӣ дар нишебиҳои санглох, гил, хокӣ, шағалдор, дар регзорҳо, заминҳои корам, дар боғҳо ҳамчун алафҳои бегона мерӯяд. Баландии 100-120 см. Пояааш рости содда, дарозтар аз гулбастагӣ, бо мӯйҳои ҷингила бо омехтаи ғадудҳои пояшуда пӯшонида шудааст.

Пояҳои поёнӣ ва миёна баргҳои дарозии 5,5-32 см, паҳнии 5-22 см, байзашакл ё овезадор-дарозрӯя, шадид ва  мустаҳкам, дар канори дандон ғазадор, чиндор, мешаванд. Қисми болои заминии растанӣ дорои равғани эфир (равғани шалфеи) мебошад, ки ҳосили он аз гулшакл 0,1-0,3% -ро ташкил медиҳад (бо вазни тар). Равғани эфир моеъи беранг ё каме зардтоб буда, бӯи хеле хуснии хуш дорад, ки бӯи щаҳрабо, афлесун ва бергамотро ба хотир меорад. Ҷузъи асосии равғани эфир эфирҳо (50-77%) мебошанд, ки дар байни онҳо линалил ацетат мавқеи асосиро ишғол мекунад. ғайр аз он, равған дорои линалол, линалилфорнизат, α- ва β-пинен, камфен, мирсен, лимонен, β-окимен, n-кимен, аллооцимен, кислотаҳои органикии озод – формик, уксус ва ғ.; инчунин карбогидридҳои сесвитерпен, ди- ва тритирпенро доро мебошад.

Дар меваҳо то 31% равғани чарбии тез хушкшаванда мавҷуд аст, ки ҷузъи асосии он кислотаи линол аст; сифати равған ба равғани тунг наздик аст.  Дар решаҳояш кумаринҳо доранд. Дар гулҳо ва баргҳо қатронҳои хушбӯй, кислотаҳои органикӣ (форма, уксус), сапонинҳо, флавоноидҳо мавҷуданд ва растанӣ хусусиятҳои антибактериалӣ дорад, ки дорои фитонсидҳо мебошад.

Аҳамият ва татбиқ .

Дар саноати хӯрокворӣ, равғани эфирии шалфей дар истеҳсоли нӯшокиҳои спиртӣ ва маҳсулоти қаннодӣ истифода бурда мешавад, то ки ба онҳо накҳати чормағз диҳад. Дар саноати тамоку, онро барои мазза кардани навъҳои гаронбаҳои тамоку истифода мебаранд.

Партовҳо пас аз дистилятсияи равғани эфир миқдори зиёди склареолро дар бар мегиранд, ки метавонад барои синтез кардани моддаҳои хушбӯй бо бӯи щаҳрабо истифода шавад.

Хушк кардани равғани чарбӣ барои ба даст овардани равғани хушккунии хушсифат мустаҳкам кардани равғани эфир истифода мешавад.

Равғани шалфеи мускатӣ,  ҳамчун анти стресс, он ба ҳалли мушкилоти ҷинсӣ кӯмак мекунад, функсияи репродуктивии ҳам мардон ва ҳам занонро афзоиш медиҳад.

Истифода дар соҳаи тиб ва дорусозӣ.

Қисми болоӣ, ки аз равғани эфир бой аст, дар давраи гулкунӣ дар тиб барои ваннаҳо ва замимаҳо барои полиартрит, остеомиелит, деформатсияи артроз истифода мешавад. Ашёи хоми пас аз истихроҷи равған боқимонда барои ваннаҳои терапевтии зидди ревматикӣ истифода мешаванд. Дар тибби халқӣ, гиёҳро барои тарбод, тахикардия истифода мекарданд.

Таъсири гармкунӣ ва истироҳатии равғани шалфеи мускатӣ шиддати асабро рафъ мекунад, ки ин дар ҳолати таб ва воҳима хеле муҳим аст. Консентратсия, хотираро беҳтар мекунад, эҷодкориро афзоиш медиҳад ва ҳисси ҳиссиётро бедор мекунад.

Давроншозода Файзулло Давроншо.
Ассистенти кафедраи технологияи
технологияи дорусозӣ ташкил ва иқтисоди фарматсия.