Дар даҳсолаи охир масъалаи ҳифзи муҳити зист дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба яке аз муҳимтарин мавзӯъҳои стратегӣ табдил ёфтааст. Тоҷикистон, ки қисми зиёди қаламравашро минтақаҳои кӯҳӣ ташкил медиҳанд, бо мушкилоти ҷиддии экологӣ рӯ ба рӯ аст, ки ба шароити табиӣ ва иҷтимоиву иқтисодии кишвар таъсири манфӣ мерасонад. Афзоиши шумораи аҳолӣ, истифодаи ғайриҳадафноки захираҳои табиӣ, тағйирёбии иқлим ва камшавии манбаъҳои оби нӯшокӣ ба мушкилоти муҳими ҳифзи муҳити зист дар Ҷумҳурии Тоҷикистон табдил ёфтааст.

Яке аз омилҳои асосии таъсиррасон ба муҳити зист дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин тағйирёбии иқлим аст, ки боиси обшавии босуръати пиряхҳо, камшавии захираҳои обӣ ва зиёдшавии офатҳои табиӣ, аз ҷумла обхезӣ ва хушксолӣ мегардад. Бар асоси маълумотҳо, тақрибан 30% пиряхҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давоми даҳсолаҳои охир коҳиш ёфтаанд, ки ин раванд ба захираҳои оби кишвар таъсири ҷиддӣ мерасонад. Ин мушкилот на танҳо ба бахши кишоварзӣ, балки ба саноат, энергетика ва ҳаёти рӯзмарраи аҳолӣ низ таъсир мерасонад.

Системаи захираҳои обии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз дарёҳои бузург, пиряхҳо ва обанборҳо иборат аст, ки онҳо на танҳо аҳамияти миллию минтақавӣ доранд, балки барои Осиёи Марказӣ низ манфиатовар мебошанд. Бо вуҷуди ин, истифодаи бесамари захираҳои обӣ ва камшавии онҳо боиси ба вуҷуд омадани мушкилиҳо дар сатҳи дохилӣ ва минтақавӣ мегардад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои охир барои беҳтар кардани идоракунии захираҳои обӣ ва ҳифзи онҳо якчанд барномаҳои муҳими стратегиро амалӣ кардааст. Аз ҷумла, Стратегияи миллии мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва Барномаи рушди устувори бахши об барои давраи то соли 2030 қабул шудааст.

Гуногунии биологӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки як қисми муҳими мероси табиии кишвар мебошад, бо суръати нигаронкунанда коҳиш меёбад. Тоҷикистон дорои экосистемаҳои нодир ва гуногун аст, ки зиёда аз 25% намудҳои растаниҳо ва ҳайвоноти он маҳз дар ин кишвар пайдо мешаванд. Аммо, фаъолияти инсонӣ, аз ҷумла нобудсозии ҷангалҳо, истифодаи нодурусти замин ва афзоиши бошиддати чарогоҳҳо, боиси нестшавии намудҳои нодир ва хатари аз байн рафтани гуногунии биологӣ мегардад.

Илова бар ин, мушкилоти партовҳои саноатӣ ва коммуналӣ низ ба муҳити зисти Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсири ҷиддӣ мерасонад. Норасоии таҷҳизоти мувофиқ барои коркарди партовҳо ва истифодабарии манбаъҳои ғайриистеҳсолӣ боиси зиёдшавии ифлосшавии ҳаво ва об мегардад. Барномаҳои ҳукуматӣ барои беҳтар кардани идоракунии партовҳо ва кам кардани зарари онҳо ба муҳити зист дар солҳои охир амалӣ карда шудаанд, аммо ҳанӯз ҳам дар ин соҳа корҳои зиёде боқӣ мондааст.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити тағйирёбии иқлим ва афзоиши мушкилоти экологӣ ба амалӣ намудани як қатор барномаҳои стратегии муҳим барои рушди иқтисоди сабз ва ҳифзи муҳити зист шурӯъ кардааст. Дар доираи ин барномаҳо, инкишофи гидроэнергетикаи хурд ва барқарорсозии манбаъҳои табиӣ, такмил додани идоракунии захираҳои обӣ ва барқарорсозии гуногунии биологӣ мавриди таваҷҷуҳ қарор доранд.

Бо вуҷуди мушкилоти зиёд, Ҷумҳурии Тоҷикистон кӯшиш мекунад, ки тавассути қабул ва татбиқи стратегияҳо ва барномаҳои миллии ҳифзи муҳити зист ва мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим вазъи экологиро беҳтар намояд. Дар солҳои охир як қатор лоиҳаҳо ва барномаҳои байналмилалӣ низ дар ин самт амалӣ шуда истодаанд, ки барои рушди устувори кишвар ва ҳифзи захираҳои табиии он мусоидат мекунанд.

Дар маҷмӯъ, вазъи муҳити зисти Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз масоили мубрами кишвар буда, барои ҳалли он ҳамкории байнидавлатӣ ва байналмилалӣ, таҳкими иқтидори идоракунии захираҳои табиӣ ва ташаккули муносибатҳои устувор бо табиат аҳамияти калон дорад.

Барои беҳтар намудани вазъи муҳити зист дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳалли мушкилоти экологӣ, як қатор чорабиниҳои амалӣ ва сиёсати самаранок бояд татбиқ шаванд.

Аввалан, зарур аст, ки иқдомҳои муассир барои мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим таҳия ва татбиқ карда шаванд. Инҳо метавонанд ташкили системаи назорати доимии пиряхҳо ва захираҳои обӣ, такмил додани сохтори идоракунии захираҳои табиӣ ва омӯзишҳои иловагӣ барои кормандони соҳаҳои дахлдор бошанд.

Дуввум, бояд ба рушди иқтисоди сабз таваҷҷуҳи махсус дода шавад. Ин дарбар мегирад рушди энергияи барқароршаванда, ба мисли гидроэнергетикаи хурд, ки барои паст кардани вобастагӣ аз сӯзишвории фоиданок ва кам кардани ифлосшавии муҳити зист мусоидат мекунад. Илова бар ин, татбиқи технологияҳои самаранок барои идоракунии партовҳо ва такмил додани инфрасохтори коркарди партовҳо зарур аст.

Сеюм, барқарорсозии экосистемаҳо, хусусан ҷангалҳо ва чарогоҳҳои аз байнрафта, бояд дар маркази таваҷҷуҳ қарор гирад. Ин маънои барқарорсозии манбаъҳои биологиро дорад. Ҳамзамон, барои ҳифзи намудҳои нодири растаниҳо ва ҳайвонот барномаҳои махсус бояд таҳия шаванд, то гуногунии биологӣ ҳифз гардад.

Чаҳорум, ташкили барномаҳои огоҳии ҷомеа ва маърифатӣ барои баланд бардоштани сатҳи донишҳои экологии аҳолӣ муҳим аст. Фаъолияти маърифатӣ ва тарбиявӣ метавонад аҳолиро ба истифодаи самараноки захираҳои табиӣ, ҳифзи муҳити зист ва кӯмак ба татбиқи чорабиниҳои устувор ҳидоят кунад.

Панҷум, ҳамкориҳои байналмилалӣ бояд густариш дода шаванд, то Ҷумҳурии Тоҷикистон аз таҷриба ва технологияҳои пешрафтаи ҷаҳонӣ дар самти ҳифзи муҳити зист истифода барад. Инчунин, ба кишвар зарур аст, ки иштирок дар лоиҳаҳо ва барномаҳои глобалии ҳифзи иқлим ва захираҳои табииро тавсеа диҳад, ки ин барои беҳтар кардани вазъи экологӣ мусоидат мекунад.

Татбиқи ин тадбирҳо метавонад барои ҳалли мушкилоти муҳити зист дар Ҷумҳурии Тоҷикистон қадамҳои муҳиме гузорад ва барои рушди устувор замина фароҳам оварад.

Қурбонова Ф.М. – устоди кафедраи фанҳои тиббӣ – биологии Муассисаи давлатии таълимии Коллеҷи тиббии ҷумҳуриявӣ